data umieszczenia na stronie: 2008-01-07

"Praca była prawdziwą miłością jego życia, której pozostał wierny do końca."

Wizerunek znaczka wydanego z okazji Dnia Znaczka (il.1.) projektu Czesława Kaczmarczyka, a pod nim lakoniczny zapis:
"List miłosny" wg obrazu artysty malarza W. Czachórskiego (1850-1911). Właśnie takie lakoniczne informacje intrygują swą tajemniczością, dlaczego tak mało informacji? Ten krótki artykuł pozwoli Państwu poszerzyć nieco wiedzę na temat tego znaczka i autora pierwowzoru (?).

il. 1. Znaczek nr 1253

Na moje zapytanie dotyczące obrazu skierowane do Muzeum Miasta Lublina, które organizowało dużą wystawę o Czachórskim, otrzymałem odpowiedź: W  liście Władysława Czachórskiego z lipca 1880 roku znalazłyśmy informację, że artysta ukończył właśnie dwa obrazy: „Panna paląca list w kominku” i „Kawaler piszący list miłosny”. Ponadto w monografii W.Czachórskiego autorstwa Henryka Piątkowskiego z 1927 roku na stronie 22 pod datą 1880 wymienione są dwa obrazy (cytuję):
List miłosny (figura męska)
List miłosny (figura kobieca)
obydwa zakupione przez Wimmera w Monachium.

il. 2. List miłosny (postać męska) z monografii W. Czachórskiego autorstwa Henryka Piątkowskiego.(1)

W tej samej książce zamieszczona jest fotografia pierwszego z wymienionych obrazów (il. 2.). Władysław Czachórski często podejmował te same tematy, dlatego może być kilka obrazów o tym samym tytule. Wiele jego płócien zakupiono za granicę (Niemcy, USA) i wiedza o nich jest w Polsce znikoma. Ewentualnie można szukać pośród graficznych reprodukcji jego prac w „Tygodniku Ilustrowanym”. To  chyba wszystkie informacje, jakimi mogę Panu służyć.
Z wyrazami szacunku
Barbara Czajkowska
kierownik Działu Sztuki
Podążyłem wskazanym tropem i zacząłem odkrywać rąbek tajemniczości. Zatem zacznijmy od tego, kim był ów W. Czachórski?
Władysław Maurycy Czachórski (il. 3.) urodził się 22 września 1850 r. w Lublinie.

il. 3. Autoportret malarza z 1876 r.

Tam też uczęszczał do Gimnazjum Męskiego, w którym jego talent odkrył nauczyciel rysunków Witold Urbański. Za jego namową rodzice wysłali syna na studia malarskie w Warszawskiej Szkole Sztuk Pięknych do klasy rysunku kierowanej przez profesora malarstwa Rafała Hadziewicza. W następnych latach studiował w akademii w Dreźnie, w akademii monachijskiej i Szkole Wagnera pod kierunkiem prof. K. von Piloty’ego. Nadto, dokształcał się jeszcze w innych krajach, jak Włochy czy Francja. W 1879 r. powrócił do Monachium gdzie wykładał w Akademii Sztuk Pięknych i z którym związał się na całe życie. W 1894 r. zaproponowano mu stanowisko rektorska Akademii Krakowskiej, z której to propozycji nie skorzystał. Do grona jego przyjaciół należeli tacy wielcy, jak Józef Brandt, Adam Chmielowski, bracia Gierymscy, Juliusz Kossak, Henryk Sienkiewicz. Był wziętym portrecistą, a jego obrazy odznaczają się świetną techniką i wykończeniem. Znany jest przede wszystkim, jako malarz pięknych dam. Mistrzowsko odtwarzał materię tkanin, kwiaty, klejnoty, atmosferę przepychu. Był tak popularnym malarzem, że zamówienia przyjmował na dwa lata z góry, z Anglii, Francji, Stanów Zjednoczonych, Rosji, nie wspominając o Monachium; obrazy były rozchwytywane, jak przysłowiowe świeże bułeczki. Do jego najbardziej znanych obrazów należą m.in.: „Kupiec Wenecki”, „Aktorzy u Hamleta”, „Przed Bachusem”, „Dama z różą”, „Cmentarz w Wenecji”, „Zapach wiosny”, „Portret matki”, „Dziewczyna z azaliami”, „Dama w oknie”, „Dama w liliowej sukni” (il. 4.).

il. 4. Od lewej: "Dama w oknie" i "Dama w liliowej sukni".

Wielokrotnie odznaczany najwyższymi odznaczeniami rosyjskimi, bawarskimi czy pruskimi; nadano mu także tytuł honorowego profesora Akademii Monachijskiej. Organizował wielkie wystawy malarskie w Monachium i Berlinie, natomiast pierwszą wystawę jego dzieł zorganizowano w warszawskiej Zachęcie dopiero po śmierci malarza. Władysław Czachórski zmarł nagle 12 stycznia 1911 r. w swej pracowni w Monachium, a pochowany został w rodzinnym grobie na cmentarzu w Grabowcu (il. 5.). 

il. 5. Grób rodziny Czachórskich w Grabowcu.

Tyle o artyście malarzu i wracamy do znaczka. Zgodnie z zarządzeniem wprowadzającym znaczek do obiegu (Dz. Ł. z 12. 11. 63, Nr 16, poz. 126) „Rysunek znaczka przedstawia czytającą list kobietę wg obrazu artysty malarza W. Czachórskiego pt. „List mi­łosny”. Informację tą powtarzają wszystkie znane mi opracowania. Nie jest to do końca prawdą, dlaczego? Zapytałem Panią Barbarę Wysocką z M. P. i T. we Wrocławiu, czy w zasobach Muzeum jest projekt znaczka. Otrzymałem odpowiedź negatywną, lecz zarazem informację, że najprawdopodobniej projekt został zaczerpnięty z Tygodnika Ilustrowanego z 1900 r. Odszukałem go w bibliotece Uniwersytetu Warszawskiego – to nr 8 z 12 lutego 1900 r., a na jego tytułowej stronie szukana ilustracja (il. 6.).

il. 6. Ilustracja strony tytułowej „Tygodnika ilustrowanego” nr 8 z 12 lutego 1900 r.

W pracowni graficznej biblioteki zrobiono mi profesjonalny skan, z którego analizy wynika, że:
- ilustrację wykonano miedziorytem powielonym fotograficznie lub akwatintą (il. 7.),
- miedzioryt (akwatintę) wykonał - na podstawie obrazu Czachórskiego namalowanego w 1896 r. - rytownik, którego dokładne nazwisko trudno ustalić (il. 8.). Zatem, projekt znaczka wykonano nie na podstawie obrazu lecz na podstawie ilustracji przedstawiającej jeden z obrazów Czachórskiego, którego oryginalny tytuł, tak jak obraz, pozostaje do końca nieznany (il. 9).

il. 7. Fragment ilustracji wykonanej jedną z wymienionych technik.

il. 8. Fragment ilustracji z nazwiskiem artysty i datą namalowania obrazu oraz podpis rytownika, autora ilustracji.

il. 9. Ilustracja i znaczek, porównanie efektu pracy obu rytowników.

W dniu wprowadzenia znaczka pocztowego do obiegu wydano również FDC (il. 10.), a w kilku urzędach pocztowych w tym dniu stosowano stempel okolicznościowy (il. 11.).

il. 10. Koperta pierwszego dnia obiegu znaczka.

il. 11. Stemple okolicznościowe stosowane w urzędach pocztowych w dniu wprowadzenia znaczka do obiegu, w kolejności od lewej: Białystok 1 (stempel z wymienną datą), Bydgoszcz, Bydgoszcz 1, Gdańsk 1, Katowice 1, Kielce 1, Koszalin 4, Kraków 1, Lublin 1, Łódź 1, Olsztyn 1(stempel z wymienną datą), Opole 1, Poznań 9, Zielona Góra 1, Rzeszów 1, Szczecin 6, Warszawa 1, Warszawa 86, Wrocław 1.

Znaczek drukowano walcem dwusektorowym techniką stalorytniczą na maszynie WIFAG, o czym może świadczyć znajdujący się na marginesie arkusza znak dla autotronu (il. 12.)⁽²⁾.

il. 12. Znaki dla autotronu: a) w sektorze 1. nad 1. polem, b) w sektorze 2. pod 36. polem.

Oznaczenie sektora i numeru walca przed 1. polem ( - oznacza sektor pierwszy; sektor drugi bez oznaczenia sektora). Tytuł wydania wykonany typografią, nad 2-4. polem. Typograficzny numer arkusza w barwach zbliżonych do barwy znaczka po 20÷25. polu.

il. 13. Arkusz sektora 1. zn. nr 1253.

Znaczki drukowano na papierze średnim (~0,092-5 mm) gładkim (kalandrowanym na połysk) żółtawobiałym lub szarawobiałym o strukturze niejednorodnej (il. 14.), bez wybielacza optycznego. Drukowano go również na papierze jak wyżej, lecz niuansowanym (www.phila.pl – słownik), czyli dającym efekt papieru bielszego lub wręcz białego. Niewłaściwe ustawienia maszyny drukarskiej spowodowały, że na części arkuszy można stwierdzić pylenie farby, co w pierwszym momencie sprawia wrażenie papieru podbarwianego (il. 12.). Zaś niewłaściwa regulacja walca drukarskiego spowodowała nierówny docisk formy, a w efekcie powstanie cieni zanikających od lewego górnego rogu arkusza w prawo (il. 15.). Guma żółtawobiała błyszcząca.

il. 14. Struktura papieru w świetle przechodzącym oraz w UV (niebieskie okienko).

il. 15. Zanikające cienie na twarzy – górny rząd 1. sektora.

Jak powszechnie jest znane filatelistom, wszystkie znaczki są obarczone błędem merytorycznym projektanta, który na tarczy zegarowej umieścił dwukrotnie godzinę XII, zamiast XI.
Błędy wykonawcze (technologiczne) spotykamy na polu:
a) 11 s. 1 – rysy na twarzy,
b) 24 s. 1 – rysa na czole,
c) 38 s. 1 – rysy na twarzy,
d) 37 s. 2 – pionowa kreska poniżej ucha damy (il. 16.).

il. 16. Błędy w kolejności, jak w tekście.

(1) Piątkowski H.: Władysław Czachórski, G & W, Warszawa, 1927. ... Powrót <

(2) Więcej (w:) Jakucewicz S.: „Techniki drukowania znaczków pocztowych”, WL, Kraków, 1988.... Powrót <

Stanisław Fołta

... Powrót <<<